Front na Narwie

Autor: Krzysztof Pilawski | 3 lipca, 2011

Dwadzieścia lat po upadku Związku Radzieckiego Rosja odbudowuje potęgę na Bałtyku Krzysztof Pilawski Korespondencja z Estonii W Unii Europejskiej istnieją miasta zamieszkane głównie przez Rosjan. Największym z nich jest estońska Narwa. Na prawo zamek, na lewo zamek, a środkiem Narwa płynie. Rzeka jest w tym miejscu wąska i płytka, za to spoglądające na siebie murami obronnymi i wieżami zamki – w estońskiej Narwie i rosyjskim Iwangorodzie – potężne. Obok fortyfikacji biegnie most łączący oba brzegi. Do Tallina jest stąd 210 km, do Petersburga – 140. To główna, historyczna magistrala, dobrze znana od stuleci rycerzom i żołnierzom hufców i armii wielu narodów. Twierdzę w Narwie założyli w XIII w. Duńczycy. W 1346 r. król Danii sprzedał dzisiejszą Estonię wraz z Narwą inflanckim Krzyżakom, którzy już w 1242 r. próbowali wedrzeć się za ziemie ruskie, lecz zostali rozgromieni na zamarzniętym jeziorze Pejpus przez Aleksandra Newskiego. Zakon pozostawił po sobie potężny zamek warowny, zwany zamkiem Hermana. Naprzeciwko niego Iwan III zbudował w 1492 r. twierdzę, która na jego cześć została nazwana Iwangorodem. Pierwszy car rosyjski Iwan IV Groźny uznał zdobycie dostępu do morza za jeden z priorytetów swego panowania. Gdy nie powiodły się próby utorowania drogi do Morza Czarnego, swoją uwagę skupił na Bałtyku. „Rosja znajdowała się w posiadaniu tylko wąskiego pasa na południowo-wschodnim wybrzeżu Zatoki Fińskiej, a to nie dawało jej możliwości rozwinięcia kontaktów handlowych z Zachodem; jedyna droga do szerokiego ujścia na morze wiodła przez ziemie Zakonu, a więc przez Inflanty i Estonię”, tłumaczył w „Historii Rosji” Ludwik Bazylow. W 1558 r. wojska Iwana IV odebrały Iwangorod i zajęły Narwę. Rozpoczęła się trwająca do 1583 r. wojna o Inflanty, w której brały udział także Dania, Szwecja i Rzeczpospolita. Iwan IV przegrał – Narwa i Iwangorod przypadły Szwecji, natomiast Rosji pozostał jedynie skromny pas bałtyckiego wybrzeża przy ujściu Newy. Dzieło Iwana IV dokończył Piotr I, który w 1700 r. na czele wojska przystąpił do oblężenia Narwy, rozpoczynając wojnę północną. Wojska Karola XII przybyłe na odsiecz szwedzkiej załodze zadały Rosjanom klęskę w bitwie pod Narwą. Niepowodzenie zmobilizowało cara do gruntownej modernizacji armii i budowy u ujścia Newy zapory przed Szwedami – Twierdzy Pietropawłowskiej, która dała początek Petersburgowi – nowej stolicy i ważnemu portowi. W 1704 r. Narwa była już w rękach Rosjan. Kilka lat później Piotr Wielki złamał szwedzką potęgę pod Połtawą, rozstrzygając – setki kilometrów na południe od Bałtyku – wynik wojny północnej, którą przypieczętowało w 1713 r. zajęcie Szczecina przez wojska Aleksandra Mienszykowa – Rosjanie odebrali miasto Szwedom i przekazali je Prusom. Car uzyskał szeroki dostęp do Bałtyku z portami w Tallinie (Rewalu) i Rydze, zapewniając sobie swobodny handel z zachodnią Europą. Piotr I ogłosił się imperatorem. Rosja utraciła Estonię i Łotwę w czasie I wojny światowej. I choć w okresie radzieckim ukuto mit o zwycięskiej bitwie stoczonej z Niemcami przez oddziały Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej pod Narwą 23 lutego 1918 r. (ten dzień do dziś Rosja obchodzi jako święto sił zbrojnych), to Narwa znalazła się w rękach czerwonoarmistów dopiero w końcu listopada – po kapitulacji Niemiec w I wojnie światowej. Rozpoczęta wówczas ofensywa szybko się załamała – tworzące się jednostki estońskie wspierane m.in. przez brytyjskie okręty, oddziały białych oraz ochotników z sąsiednich państw, wyparły czerwonogwardzistów. W lutym 1920 r. na mocy pokoju zawartego w Tartu Rosja Radziecka uznała niepodległość Estonii i zgodziła się na granicę przebiegającą na wschód od rzeki Narwa – Iwangorod znalazł się w Estonii. Rewolucyjne władze nie czuły się bezpieczne nad Bałtykiem i w marcu 1918 r. przeniosły stolicę do Moskwy. Porozumienia niemiecko-radzieckie, którym początek dał układ Ribbentrop-Mołotow, zapewniły Rosji szerszy dostęp do Bałtyku niż zwycięska dla Piotra I wojna północna. 17 sierpnia 1941 r., niespełna dwa miesiące po agresji na ZSRR, Narwa była w rękach Niemców, którzy podążali na Leningrad (Petersburg). W 1944 r. zamienionej w twierdzę Narwy broniła Grupa Operacyjna „Narwa”, w skład której wchodziły także sformowane przez hitlerowców oddziały estońskiej 20. Ochotniczej Dywizji Grenadierów SS. Odpierały one atak nacierających w ramach operacji narewskiej wojsk radzieckich – w tym