Działacze obozu londyńskiego w Ministerstwie Ziem Odzyskanych Powrót do Polski w 1945 r. dawnych ziem piastowskich nad Odrą, Nysą Łużycką i Bałtykiem należy do najdonioślejszych wydarzeń w jej historii najnowszej. Wydarzenie to jednak jest wypierane ze świadomości społecznej, pomniejszane i dyskredytowane przez politykę historyczną uprawianą po 1989 r. Ponad dziesięć lat temu prawicowy historyk Bogdan Musiał stwierdził, że „w ustanowieniu granicy na Odrze i Nysie, a także przy odniemczeniu tamtych terenów decydującą rolę odegrał sam Stalin, a nie jego polscy – niewątpliwie posłuszni i gorliwi – pomagierzy i agenci”. Czy rzeczywiście? Myśl zachodnia przed wojną… Idea powrotu na ziemie nazywane dzisiaj niechętnie Ziemiami Odzyskanymi była obecna w polskiej myśli politycznej od przełomu XIX i XX w. Polska Partia Robotnicza, wbrew tradycji poprzedniczki, Komunistycznej Partii Polski, wysunęła już w 1943 r. jako jeden ze sztandarowych postulatów przesunięcie granicy polsko-niemieckiej na linię Odry. Również w deklaracji programowej Związku Patriotów Polskich z 1943 r. była mowa o granicy na Odrze i przyłączeniu całego Śląska. Jednak to nie PPR ani ZPP były autorami tej terytorialnej i zarazem geopolitycznej koncepcji. Postulat zerwania z tradycją wschodnią (jagiellońską) na rzecz zachodniej (piastowskiej) został sformułowany w obozie politycznym Narodowej Demokracji. Prekursorami polskiej myśli zachodniej stali się tacy politycy endeccy jak Jan Ludwik Popławski i Bernard Chrzanowski, którzy uważali, że głównym wrogiem narodu polskiego są Niemcy, a powrót odrodzonej Polski na dawne ziemie piastowskie jest koniecznością. Ich stanowisko wpłynęło na poglądy wyrażone przez Romana Dmowskiego w książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska” (1908). Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. polską myśl zachodnią rozwijały Uniwersytet Poznański, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Instytut Bałtycki oraz Polski Związek Zachodni. Postacią łączącą okres międzywojenny z czasem po 1945 r. stał się prof. Zygmunt Wojciechowski. Już w latach 30. XX w. wysunął on koncepcję „macierzystych ziem Polski”, które jego zdaniem obejmowały obszar od Odry do Bugu i od Bałtyku po Sudety*. Wojciechowski wywodził się z endecji, ale przed 1939 r. współpracował także z sanacją. Głównym motywem jego działania stała się realizacja założeń myśli zachodniej. Nie miało przy tym dla niego znaczenia, jaki obóz polityczny tego dokona. Dlatego w 1945 r. opowiedział się po stronie PPR oraz jej programu granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. …i w konspiracji Podczas okupacji niemieckiej Wojciechowski działał w utworzonej na początku listopada 1939 r. w Poznaniu przez tamtejsze środowisko „starej endecji” Organizacji Ziem Zachodnich Ojczyzna (kryptonim Omega). We „Wskazaniach ideowych” Ojczyzny z 1943 r. była mowa o Polsce narodowo-katolickiej „ze sprawiedliwym ustrojem społeczno-gospodarczym”, której zachodnia granica miała być oparta na Odrze i Nysie Łużyckiej. Organizacja podporządkowała się Delegaturze Rządu na Kraj oraz ZWZ/AK. Po aresztowaniach w Kraju Warty w latach 1941-1942 kierownictwo Ojczyzny przeniosło się do Warszawy. Z jego inicjatywy powstały konspiracyjne Uniwersytet Ziem Zachodnich, Instytut Zachodni i Zachodnia Agencja Prasowa. W podziemiu wydawano „Biuletyn Zachodni”, „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej” i „Zachodnią Straż Rzeczypospolitej”, które redagował Edmund Męclewski. Najważniejszymi komórkami, w których rozwijano myśl zachodnią, były utworzony w grudniu 1944 r. Instytut Zachodni oraz Biuro Ziem Zachodnich Delegatury Rządu na Kraj. Początkowo zorganizowano w 1940 r. Biuro Zachodnie przy jednej z trzech Delegatur Rządu na Kraj dla ziem wcielonych do Rzeszy, którego pracami kierował ekonomista Witold Fryderyk Grott. Pod jego kierunkiem powstało dziesięć opracowań dokumentujących prawo Polski do przyszłych Ziem Zachodnich i Północnych, z koncepcją zagospodarowania tych obszarów. Postulowano powrót do Polski Prus Wschodnich, byłego Wolnego Miasta Gdańska, Szczecina oraz terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej. Koncepcje te prawdopodobnie wpłynęły na stanowisko rządu polskiego w Londynie, który pod koniec 1942 r. przedłożył rządowi brytyjskiemu memoriał w sprawie włączenia po wojnie do Polski „Prus Wschodnich, Śląska Opolskiego i Pomeranii” oraz przejściowej okupacji „dalszych terenów Niemiec”. Po powstaniu konspiracyjnej instytucji Głównego Delegata Rządu dla ziem wcielonych do Rzeszy Biuro Zachodnie przekształcono w Biuro Ziem Nowych, a następnie w maju 1944 r. w Biuro Ziem Zachodnich Delegatury Rządu na Kraj. Ich kierownikiem był Władysław Czajkowski – po 1945 r. wiceminister w Ministerstwie Ziem Odzyskanych. Pod jego przewodnictwem kontynuowano do końca okupacji prace nad koncepcją
Tagi:
endecja, geopolityka, historia, historia Polski, historia PRL, II Wojna Światowa, Ministerstwo Ziem Odzyskanych, narodowcy, Niemcy, okupacja, okupacja niemiecka, Organizacja Ziem Zachodnich Ojczyzna, Polska, PPR, PRL, relacje polsko-niemieckie, stosunki polsko-niemieckie, Władysław Gomułka, ziemie odzyskane, Ziemie Zachodnie, Zygmunt Wojciechowski
