ASTRONOMIA Tajemnice ciemnej materii Ciemna materia to jedna z największych zagadek nauki. Tworzy ponad 95% całej materii wszechświata. Astronomowie jednak nigdy nie mogli jej zaobserwować, gdyż ciemna materia nie emituje radiacji ani światła. Badacze z Instytutu Astronomicznego w Cambridge po raz pierwszy określili pewne właściwości ciemnej materii, gdy obserwowali za pomocą największego teleskopu świata w Chile 12 małych galaktyk. Okazało się, że w galaktykach tych znajduje się 400 razy więcej ciemnej materii niż zwykłej. Do tej pory sądzono, że ciemna materia ma niską temperaturę. Badania brytyjskich uczonych wykazały natomiast, że jak na kosmiczne warunki jest „dosyć ciepła” – 10 tys. stopni. Te odkrycia mogą walnie się przyczynić do zrozumienia budowy kosmosu. ARCHEOLOGIA Trąbiące dinozaury Żyjące 90 mln lat temu dinozaury kaczodziobe (hadrozaury) wydawały wyjątkowo głośne dźwięki, a to w celu zwabienia partnera lub porozumiewania się z innymi osobnikami w stadzie. Do takiego wniosku doszedł David Evans z University of Toronto. Zbadał on czaszki tych dziwnych roślinożernych zwierząt, poruszających się na czterech nogach i osiągających 10 m długości. Odkrył, że w dużych wyrostkach kostnych mających kształt grzebienia znajdował się skomplikowany system rurek, połączony z dziobem, a za jego pośrednictwem – z płucami. Dzięki temu grzebieniaste hadrozaury wydawały dźwięki przypominające zapewne trąbienie klaksonu samochodowego. – To jeszcze jeden dowód, że dinozaury były bardzo socjalnymi zwierzętami – podkreśla David Evans. MEDYCYNA Oczy zwierciadłem dla serca? Niektórzy mówią, że oczy są zwierciadłem duszy. Australijscy naukowcy poszli przynajmniej o krok dalej. Ich zdaniem, oczy pozwalają wniknąć głęboko do środka naszego organizmu. Tak uważa na przykład Tien Wong z Australijskiego Centrum Badań nad Okiem przy University of Melbourne. Zaprezentował kilka zakrojonych na szeroką skalę badań, które dowodzą, że dzięki obserwacjom naczyń krwionośnych siatkówki można przewidzieć, czy dana osoba zapadnie w najbliższych latach na choroby serca. Nieprawidłowości w naczyniach siatkówki pokazują też ryzyko cukrzycy, nadciśnienia czy wylewu. Jak to możliwe? Naczynia krwionośne oka to część sytemu krwionośnego mózgu i dlatego tak szybko odzwierciedlają stres i choroby. Cyfrowe zdjęcia siatkówki są łatwe do uzyskania, metoda jest nieinwazyjna i bezbolesna. – Mam nadzieję, że takie obserwacje pozwolą niedługo na dokładniejsze i szybsze diagnozy – przewiduje Tien Wong. FIZJOLOGIA Lepiej wąchać na siedząco Zanim wyślemy komuś kurierem walentynkowy bukiet kwiatów, lepiej upewnić się, czy dana osoba wstała już z łóżka. Dlaczego? Zdaniem naukowców z Instytutu Neurologicznego działającego przy McGill University, nasza wrażliwość na zapach róż jest bardzo osłabiona, gdy leżymy, i zdecydowanie rośnie, gdy znajdziemy się w pozycji siedzącej. Tak przynajmniej uważają ochotnicy, którzy w różnych pozycjach oceniali 16 stężeń aromatu róż. Badania potwierdziły wcześniejsze doniesienia dotyczące słyszenia i orientacji przestrzennej – też są osłabione, gdy leżymy. Naukowcy nie uważają tego odkrycia za błahe, tym bardziej że większość badań mózgu, tomografię czy rezonans magnetyczny, przeprowadza się w pozycji leżącej. – Nie znamy jeszcze wytłumaczenia dla tych biologicznych zależności. Ale już wiadomo, że trzeba je brać pod uwagę nie tylko przy prowadzeniu prac naukowych, ale też w codziennym życiu – mówi dr Johan Lundstrom. ZWIERZĘTA Orka orkę uczy O sprycie i inteligencji orek, czyli drapieżnych wielorybów, krążą już legendy. Jednak ostatnio badacze z Instytutu Marineland w Ontario w Kanadzie dodali im naukowe uzasadnienie. Obserwowali czteroletniego samca, który wymyślił świetny sposób polowania na mewy. Łapał rybę, wypluwał ją nad powierzchnię wody i przyczajony głębiej czekał, aż spróbuje ją schwytać polująca na ryby mewa. Gdy tylko ptak się pojawił, orka błyskawicznie wynurzała się z wody i łapała go w swoją paszczę. Naukowców jednak nie zainteresowała sama sztuczka, ale fakt, że zwierzęta potrafią się uczyć od siebie skutecznych zachowań. Kilka miesięcy później tego samego fortelu używał brat tej orki, a wkrótce potem matka. – Kiedyś wydawało się nam, że wszystko w zachowaniu zwierząt związane jest z ich instynktem. Teraz jednak okazało się, że zwierzęta posiadły zdolność uczenia się – mówi prof. Michael Noonan, który od lat obserwuje życie zwierząt. ZWIERZĘTA Uwaga
