Wyjątkowość sytuacji napędza niektórych do jej opisywania Maja Głowacka – socjolożka i kulturoznawczyni, doktorantka w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się historią polskiej struktury klasowej, pamięcią klasową oraz kulturą wizualną. Justyna Kościńska – socjolożka. W Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego pisze doktorat na temat nierówności społecznych i dostępności usług publicznych. Wiceprzewodnicząca warszawskiego stowarzyszenia Miasto Jest Nasze. Czy ktoś jeszcze pisze pamiętniki? Wydaje się, że ich funkcję przejęły wpisy w mediach społecznościowych, w mniejszym stopniu blogi, które szczyt popularności mają już chyba za sobą. Maja Głowacka: – Trudno powiedzieć. Nie spotkałam się z żadnymi badaniami, jak popularne jest w Polsce bieżące spisywanie przeżyć i przemyśleń. Na pewno jednak u wielu osób taka potrzeba pojawiła się wraz z wybuchem pandemii. Zaobserwowaliśmy ją także wśród badaczy społecznych – szybko powstała grupa na Facebooku, na której na co dzień dzieliliśmy się spostrzeżeniami na temat zmian naszego życia i zmian w życiu społecznym. Była to dla naszego zespołu jedna z inspiracji do zorganizowania badań socjologicznych w formie konkursu pamiętnikarskiego. Justyna Kościńska: – Kiedy go ogłosiliśmy, zaczęliśmy dostawać wiadomości w stylu: „Już na samym początku pandemii zacząłem pisać pamiętnik, a teraz mam świetną okazję, żeby się nim podzielić”. Zgodzę się jednak, że media społecznościowe w dużej mierze przejęły rolę pamiętników i sporo ludzi relacjonuje codzienność w postach, publicznie. MG: – Nie mamy sentymentalnych wyobrażeń na temat współczesnego pamiętnikarstwa. Zdajemy sobie sprawę, że rzadko ktoś siada przy biurku i pięknymi literami wprowadza do zeszytu zapiski, rozpoczynające się od „Kochany Pamiętniczku!”. Rozumiemy, że ta forma pisania i myślenie o niej ewoluują, podobnie jak literatura czy świat mediów. Nie wykluczamy, że część pamiętników będzie przypominać zbiory postów, tworzących w pewnym sensie osobny gatunek literacki, inny niż klasyczny pamiętnik. Analiza nadesłanych zapisków będzie dla naszego zespołu badawczego okazją, żeby przyjrzeć się nie tylko temu, jak Polacy przeżywają czas pandemii, ale także temu, jak zmienia się pamiętnik jako medium. JK: – Sądząc po nadesłanych pamiętnikach oraz wiadomościach od osób, które dopiero zamierzają je pisać, nowym trendem może być większy nacisk na wizualność. Bardzo dużo osób umieszcza w pamiętnikach zdjęcia, a nawet grafiki. To, jak pandemia zmieniła życie rodzinne czy zawodowe, powinno dać się uchwycić również za pomocą innych narzędzi: wywiadów, ankiet czy wpisów na Facebooku. Dlaczego zdecydowaliście się zbierać akurat pamiętniki? MG: – Wywiad czy ankieta zawsze ma jakąś strukturę, która wynika z przyjętych założeń i postawionych pytań badawczych, a to do pewnego stopnia zawęża zakres uzyskiwanych informacji. Pamiętniki są ciekawe także dlatego, że zwłaszcza w porównaniu z ankietami dają znacznie większy wgląd w to, jak ludzie przeżywają i sami definiują swoją codzienność. Dla socjologa język, jakim badani opowiadają o swoich doświadczeniach, bywa równie ciekawy jak obraz ich życia wyłaniający się z tych relacji. Analiza pamiętników umożliwia odkrycie trochę innych rzeczy niż za pomocą pozostałych metod badawczych. Po co ludzie piszą pamiętniki, jeśli nie liczyć nadziei na nagrodę w konkursie? JK: – Dla niektórych piszących mogą być one wsparciem emocjonalnym – pomagają radzić sobie z określoną sytuacją życiową. Tak było w przeszłości i podobna potrzeba ujawniła się przy okazji pandemii. Jednak na podstawie korespondencji z osobami, które prowadzą pamiętniki od dawna, odnoszę wrażenie, że część autorów chce po prostu utrwalić swoje przeżycia i wydarzenia, których byli świadkami. W przypadku wielu osób, które zaczęły pisać dopiero w odpowiedzi na konkurs, ważną motywacją jest chęć dołożenia swojej cegiełki do badań prowadzonych przez duże i szanowane instytucje, Uniwersytet Warszawski i Polską Akademię Nauk. MG: – W wiadomościach, które piszą do nas zainteresowani konkursem, często pojawia się słowo niecodzienność. W opinii większości Polaków pandemia nie przypomina niczego, czego doświadczali wcześniej. Wyjątkowość obecnej sytuacji i jej niestabilność wywołuje w niektórych potrzebę jej opisania. Opisanie swoich przeżyć pozwala lepiej je zrozumieć. Z apelem o prowadzenie pamiętników zwróciliście się nie tylko do Polaków. MG: – Przyjmujemy także pamiętniki w językach ukraińskim,
