Plan Wielopolskiego sprowadzał się w istocie do tego, aby Królestwo Polskie otrzymało swój odrębny, niezależny ustrój państwowy Z okazji kolejnych rocznic zrywu styczniowego 1863 r. wiele się pisze o polityce Czerwonych czy zbrojnych działaniach powstańców, a znacznie mniej o ich polskich oponentach. Szczególnie interesująca jest postać Aleksandra Wielopolskiego ze względu na proponowany przez niego kształt Polski, który swoim zrywem pogrzebali insurgenci 1863 r. Wielopolski był wówczas u szczytu politycznego powodzenia, a sukces miał niemal na wyciągnięcie ręki. Wraz z nim także i Polska przerwałaby ciąg porażek. Klęska Rosji w starciu z Francją, Wielką Brytanią i Turcją w latach 1853-1856, a później jeszcze z Sardynią, spowodowała rozpoczęcie przez nowego władcę, Aleksandra II, reform wewnętrznych. Zmienił się kierunek polityki zagranicznej państwa carów, co było już widoczne w trakcie paryskiej konferencji pokojowej w 1856 r., gdzie doszło do nawiązania współpracy między Petersburgiem a Paryżem. Trwałość tej nowej konfiguracji w polityce europejskiej zależała w dużej mierze od poprawy położenia Polaków w Królestwie Polskim, czego oczekiwał cesarz Francuzów Napoleon III. Mogło to skłonić władze rosyjskie do ustępstw, tym bardziej że ustne obietnice złożone przez wysłannika cara szły właśnie w kierunku rekonstrukcji ustrojowej Królestwa. 27 lutego 1861 r. na ulicach Warszawy żołnierze rosyjscy zabili pięciu manifestantów. Namiestnik cara, książę Michał Gorczakow, nie bardzo wiedział, co zrobić w sytuacji powszechnego oburzenia. Wypracowaniu pierwotnego programu reform, co dokonało się w kręgach wyższej administracji Warszawy i Petersburga, towarzyszyły poszukiwania polskiego konserwatywnego polityka, który byłby zdolny do współpracy z Rosją, nie ulegając przy tym presji ze strony sił niepodległościowych. I w tym właśnie momencie w centrum polskiej polityki pojawił się Aleksander Wielopolski. Generalny ukaz carski z 26 marca 1861 r. zawierał przywrócenie rządowej Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z Wielopolskim na czele, ustanowienie Rady Stanu oraz samorządu terytorialnego (powiatowego, gubernialnego i w największych miastach). Korzystając z tych postanowień, margrabia koncentrował się na przebudowie ustroju Królestwa Polskiego, a nie na uzyskaniu nowych koncesji koniecznych dla jego niezależności. W gruncie rzeczy chodziło o cofnięcie zmian, które zaszły po wprowadzeniu stanu wojennego z 1833 r., oraz realizację niektórych postanowień statutu organicznego z 1832 r. (np. w zakresie ustanowienia instytucji samorządu lokalnego). W dużym stopniu zakończyło się to powodzeniem, odbyły się wybory do rad powiatów i rad miejskich, a powołanie rad gubernialnych uniemożliwił wybuch powstania 22 stycznia 1863 r. Stworzony też został nowy ośrodek rządu krajowego – Ogólne Zgromadzenie Rady Stanu, co szczegółowo regulował ukaz z 5 czerwca 1861 r. Był to organ o tyle istotny, że pełnił także pewne funkcje właściwe parlamentowi (np. udział w stanowieniu prawa, kontrola komisji rządowych czy uchwalanie budżetu). Nie ulega wątpliwości, że wstępny etap reform, firmowany przez Wielopolskiego, acz nie przez niego opracowany, doprowadził do wzmocnienia rodzimego ośrodka władzy, chociaż cała administracja nie została jeszcze spolszczona, nie usunięto też wpływu wojska na jej funkcjonowanie. Dopiero spełnienie obu tych warunków mogło prowadzić do stworzenia cywilnego aparatu państwowego, który zapewniłby skuteczne wykonywanie władzy w Królestwie Polskim. Natomiast powołanie ciała przedstawicielskiego trzeba było odsunąć na później. Te sprawy były przedmiotem negocjacji, jakie Wielopolski toczył w Petersburgu na przełomie lat 1861 i 1862. Przy wsparciu wielkiego księcia Konstantego, który miał zostać namiestnikiem, doszło do określenia drugiego etapu przemian ustrojowych w Królestwie Polskim. 8 czerwca 1862 r. Aleksander II podpisał ukaz na nowo regulujący instytucję namiestnictwa, zakres władzy namiestnika i sposób jej sprawowania. Akt ten ustanawiał naczelnika rządu cywilnego obok dowódcy wojsk stacjonujących w Królestwie, podległych namiestnikowi i umożliwiających mu wykonywanie jego kompetencji. Tym samym nastąpiło rozdzielenie organów władzy wojskowej i cywilnej. Stery rządu cywilnego jako jego naczelnik objął sam margrabia. Bez wątpienia stanowiło to nie tylko osobisty sukces Wielopolskiego, ale i ukoronowanie ówczesnych reform ustrojowych. W tym pakiecie reform znalazł się jeszcze ukaz z 29 maja 1862 r. o wychowaniu publicznym, przywracający uniwersytet w Warszawie pod nazwą Szkoły Głównej oraz stanowiący o spolszczeniu całego systemu szkolnictwa. Ukaz z 5 czerwca o równouprawnieniu ludności żydowskiej dopełniał zaś proces jej prawnej emancypacji,
