Imre Nagy stał się symbolem przemian 1989 roku, przede wszystkim jako ofiara dawnego systemu, który sam współtworzył Imre Nagy – najbardziej znany premier powojennych Węgier, kojarzony nieodłącznie z Rewolucją Węgierską 1956, której po 1989 r. stał się nieoczekiwanym symbolem, jest postacią, wokół której toczą się do dziś gorące debaty i spory. Niewątpliwie był osobą, która budowała węgierski komunizm, nad Balaton dotarł zaraz za radzieckimi czołgami prosto z Moskwy, w której spędził na emigracji 15 lat. Był autentycznie zafascynowany ideologią komunistyczną, wielokrotnie zresztą ponosił tego konsekwencje – co najdziwniejsze – bardzo często ze strony swoich współtowarzyszy, którzy nieraz zmuszali go do samokrytyki, pozbawiali pracy i wykluczali z szeregów partyjnych. W 1956 r. stanął wobec tragicznego momentu w historii Węgier. Targany wewnętrznymi sprzecznościami, podłamany psychicznie zachował się jednak godnie jak na prawdziwego męża stanu przystało. Jego przemówienie radiowe z 4 listopada, w którym ogłosił inwazję wojsk radzieckich, do dziś robi wrażenie. Podstępnie porwany, skazany na śmierć, pochowany owinięty w papę i drut kolczasty twarzą do ziemi, przeleżał na śmietniku historii 31 lat. Po 1989 r. Węgry uznały Imre Nagya, komunistę z krwi i kości, za ofiarę stalinizmu i symbol demokratycznych przemian. Urodził się w Kaposvárze 6 czerwca 1896 r. Po ukończeniu 19. roku życia Nagy walczył na froncie włoskim, w Galicji dostał się do niewoli rosyjskiej i został osadzony w obozie jenieckim nad Bajkałem. Po wybuchu rewolucji w Rosji został członkiem straży obozowej, która pod wpływem agitacji bolszewickich Kozaków wzięła udział w walkach zbrojnych przeciwko białym. W maju 1920 r. stał się członkiem Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). W połowie kwietnia 1921 r. Imre Nagy powrócił na Węgry i wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Węgier. Zaangażował się później w budowanie struktur Węgierskiej Partii Socjalistycznej. Nagy był zafascynowany Związkiem Radzieckim początku lat 30., uważał, że tylko w tym kraju będzie mógł swobodnie realizować się w ruchu komunistycznym, w który głęboko wierzył. W 1930 r. poprosił o pozwolenie pozostania w ZSRR. Uzyskał zgodę i pracę w moskiewskim Międzynarodowym Instytucie Rolnictwa. Na ten okres przypadają oskarżenia, że Imre Nagy współpracował z NKWD pod pseudonimem „Wołodia”. Według Jánosa Rainera, autora biografii Imre Nagya, tzw. akta Wołodii mające potwierdzać agenturalną działalność zostały prawdopodobnie skompletowane znacznie później, w 1989 r., by skompromitować symbole demokratycznych przeobrażeń na Węgrzech. Np. w 1989 r. listę osób, z którymi Imre Nagy spotykał się podczas pobytu w ZSRR, przedstawiono jako wykaz tych, na których donosił. Czystki lat 30. dotknęły Imre Nagya – w 1936 r. wykluczono go z partii i wyrzucono z pracy. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej Imre Nagy zgłosił się do armii i trafił do oddziału NKWD stworzonego do prowadzenia akcji dywersyjnych za linią frontu – do jakich akcji – tego do tej pory nie wiadomo. Nie wiadomo też do dziś, jak to się stało, że osoba niepełniąca znaczącej roli w węgierskiej emigracji komunistycznej w Moskwie, otrzymała w 1944 r. stanowisko ministra rolnictwa w nowo powstającym rządzie mającym przejąć władzę po wyzwoleniu Węgier oraz członkostwo w grupie organizującej przyszłą węgierską partię komunistyczną. Jako minister rolnictwa zapoczątkował reformę rolną w 1945r., a po pierwszych wyborach parlamentarnych został ministrem spraw wewnętrznych. W 1947 r. wybrano go przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego. Piastowanie tej funkcji przypadło akurat na okres likwidacji węgierskiego parlamentaryzmu oraz systemu wielopartyjnego. Od przełomu 1947/1948 zaczęto odchodzić od demokratycznego systemu w kierunku rozbudowy systemu stalinowskiego. Gdy Nagy próbował stawiać opór rozbudowie dyktatury, zaczęto go izolować wewnątrz partyjnego kierownictwa. Choć we wrześniu 1949 r. Imre Nagy dokonał samokrytyki przed Komitetem Centralnym, to jednak nie zapobiegło wykluczeniu go z Biura Politycznego. Mimo to został członkiem Komitetu Centralnego Węgierskiej Partii Pracujących (WPP), a także nauczycielem akademickim, profesorem, kierownikiem Katedry Polityki Rolnej Uniwersytetu Nauk Ekonomicznych w Budapeszcie. W 1950 r. otrzymał tekę ministra aprowizacji, a później tzw. ministra skupu, ponownie też został członkiem Biura Politycznego WPP. Kiedy umarł Józef Stalin, to właśnie Imre Nagy zgłosił w parlamencie ustawę upamiętniającą radzieckiego dyktatora. Na początku czerwca 1953 r. całe węgierskie kierownictwo zostało wezwane do Moskwy na konsultacje dotyczące reform kadrowych i gospodarczych.
Tagi:
Łukasz Jastrząb
