Mózg ewoluował w sposób pozwalający mu maksymalnie oszczędzać czas Termin „błąd poznawczy” odnosi się do każdego systemowego niepowodzenia w procesie racjonalnego bądź „normalnego” podejmowania decyzji. Wszelkie tego rodzaju defekty są przedmiotem żywego zainteresowania psychologów, ekonomistów i innych naukowców, starających się zrozumieć, jak coś tak cudownie zaawansowanego jak ludzki mózg może się mylić tak niewiarygodnie głęboko, tak niewiarygodnie często i… przewidywalnie. Ludzki mózg jest generalnie cudem logiki i rozumowania. Nawet dzieci zdolne są do dedukcyjnego rozumowania i uczą się prostych reguł logicznych typu jeżeli-to. Matematyka, której podstawowa wersja jest wrodzoną umiejętnością, jest w gruncie rzeczy ćwiczeniem z zakresu logiki. Nie oznacza to, że logika czasami nam nie umyka, lecz ogólnie ludzie myślą i działają logicznie. To dlatego błędy poznawcze są czymś dziwnym i wymagają badań – są odchyleniem od racjonalności, jakiej oczekujemy od naszego mózgu. W ciągu ostatnich paru dziesięcioleci powstała cała dziedzina ekonomii, zwana ekonomią behawioralną, zajmująca się błędami poznawczymi. Jeden z jej twórców, laureat Nagrody Nobla Daniel Kahneman, wyjaśnił wiele tych błędów w swojej popularnej książce „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”. Istnieją dosłownie setki błędów poznawczych o częściowo pokrywających się definicjach i wspólnych źródłach. Dzielimy je na trzy szerokie kategorie: błędy wpływające na przekonania, decyzje i zachowania; błędy wpływające na interakcje społeczne i uprzedzenia; błędy związane ze zniekształcaniem wspomnień. Generalnie błędy poznawcze są skutkiem uproszczeń, jakich dokonuje umysł, próbując zrozumieć świat. Aby uniknąć potrzeby dokładnego analizowania każdej bez wyjątku sytuacji, w jakiej się znajdujemy, nasz mózg ustanawia reguły oparte na doświadczeniach z przeszłości, które pomagają nam w szybszym wydawaniu sądów. Oszczędność czasu zawsze była priorytetem, więc mózg ewoluował w sposób pozwalający mu maksymalnie oszczędzać czas. Psychologowie nazywają te sztuczki heurystykami wydawania sądów. Nie zaskakuje fakt, że mózg stworzony do dokonywania szybkich ocen często się myli. Szybka robota to niechlujna robota. W tym świetle niesprawiedliwością byłoby traktowanie wielu błędów popełnianych przez nasz umysł jako wad konstrukcyjnych, wszak w większości przypadków nasz mózg radzi sobie świetnie. Bądź co bądź, ograniczenia to nie to samo co wady. Oto powód, dla którego błędy poznawcze należałoby jednak kwalifikować jako defekty: nie są one skutkiem przeciążenia systemu, ponieważ są raczej modelowymi pomyłkami, które popełniamy raz po raz. Gorzej nawet, są głęboko zakorzenione i odporne na korygowanie. Nawet ludziom, którzy dużo wiedzą o swoim mózgu, zdarza się coś pomylić. Nawet gdy dostają wszelkie informacje pozwalające ustrzec się błędu, wciąż nie potrafią uniknąć pewnych pomyłek. Na przykład wszystkim nam przydarza się często coś, co nazywamy efektem potwierdzenia lub błędem konfirmacji. Jest to bardzo ludzka skłonność do interpretowania informacji w taki sposób, by potwierdzały nasze istniejące już przekonania, zamiast oceniać je bezstronnie i obiektywnie. Efekt potwierdzenia może przyjmować różne formy: wybiórczej pamięci, błędów w rozumowaniu indukcyjnym czy wręcz otwartej odmowy przyjęcia do wiadomości niewygodnych dla nas dowodów. Wszystkie one są usterkami w procesie przetwarzania informacji, których ludzie zwykle u siebie nie dostrzegają, nawet jeśli im się je wskaże, a które ogromnie irytują ich u innych. W przypadku większości ludzi poglądy polityczne i społeczne są wysoce odporne na zmianę – niezależnie od danych, jakie im się przedstawia. W klasycznym doświadczeniu badacze społeczni zebrali przypadkową grupę ludzi i pokazali im dwa (wymyślone) raporty badawcze, z których jeden dowodził, że kara śmierci skutecznie odstrasza od popełniania brutalnych przestępstw, drugi zaś twierdził, że jest odwrotnie. Naukowcy poprosili następnie uczestników badania o ocenę jakości i użyteczności każdego z badań. Ogólnie rzecz biorąc, uczestnicy zwykle dawali wysokie noty raportowi, który potwierdzał ich własne poglądy, a niskie raportowi wspierającemu poglądy przeciwne. Czasami nawet wskazywali na konkretne ograniczenia raportu, z którym się nie zgadzali, a które były również obecne w studium, które popierali! W innych eksperymentach naukowcy szli nawet dalej, rozdając uczestnikom sfabrykowane raporty z badań na temat akcji afirmatywnej i ograniczenia dostępu do broni, dwóch gorących tematów politycznych. Analizy te były bardziej rozbudowane i przekonujące oraz zawierały jaśniejsze konkluzje niż jakiekolwiek
Tagi:
błędy poznawcze, horoskopy, mózg, myślenie, nauka, przestępcy, przestępczość, psychologia, sądy, teoria ewolucji, wróżby
