Urho Kekkonen w dużej mierze zawdzięczał ponowny wybór na prezydenta wsparciu radzieckiego sąsiada Działo się to zaledwie kilka miesięcy po wzniesieniu muru berlińskiego i – ku zdziwieniu obserwatorów – dotyczyło relacji fińsko-radzieckich, zdecydowanie niebędących głównym teatrem zmagań zimnowojennych. Stosunki między obydwoma krajami regulował traktat o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy z roku 1948. Stanowił on podstawę koncepcji fińskiej polityki zagranicznej, polegającej na neutralności oraz utrzymywaniu poprawnych relacji z ZSRR. Polityka ta uzyskała potoczną nazwę „linii Paasikiviego” od nazwiska prezydenta republiki Juhy Paasikiviego. Był on architektem porozumienia pokojowego kończącego prowadzoną w latach 1939-1940 i 1941-1944, w niczym przez Finów niesprowokowaną wojnę z ZSRR. W 1956 r. urząd prezydenta republiki objął dotychczasowy minister spraw zagranicznych, Urho Kalevi Kekkonen. Z wykształcenia prawnik z doświadczeniem pracy w wywiadzie i policji pełnił w czasie wojny i w okresie powojennym wiele odpowiedzialnych funkcji w aparacie państwowym. W kręgach polityków radzieckich, jak pisze w książce „Historia Finlandii” Barbara Szordykowska, uznawany był za polityka mądrego i rozsądnego. Kolejne lata rządów nie umocniły jednak jego pozycji, reelekcja w zbliżających się w 1962 r. wyborach stanęła zaś pod znakiem zapytania. Na fińskiej scenie politycznej doszło nawet do aliansu politycznego między partią centrum i socjaldemokracją, którego celem było odsunięcie Kekkonena od władzy. Układ ten nazwany został związkiem Honka (od nazwiska wspólnego kontrkandydata w nadchodzących wyborach prezydenckich Olaviego Honki). Kekkonen wybrał plażę W takiej sytuacji doszło do wydarzeń określanych później mianem „kryzysu noty”. Ich początek datuje się na 30 października 1961 r., kiedy minister spraw zagranicznych ZSRR Andriej Gromyko wręczył wezwanemu do MSZ ambasadorowi Finlandii notę, w której rząd ZSRR wyraził głębokie zaniepokojenie narastającą aktywnością militarną Republiki Federalnej Niemiec na Bałtyku. Jednocześnie powołując się na traktat o przyjaźni i pomocy wzajemnej, strona radziecka wezwała do pilnych konsultacji wojskowych, których celem byłoby podjęcie działań wzmacniających zdolności obronne granic obu państw wobec agresywnych działań RFN i jej sojuszników. O fakcie doręczenia noty oraz jej treści prezydent Kekkonen został poinformowany podczas podróży do USA. Według relacji członka fińskiej delegacji wiadomość dotarła do Kekkonena na Hawajach, gdy wybierał się na plażę. Prezydent jednak planów nie zmienił i do kraju powrócił zgodnie z harmonogramem 4 listopada. Następnego dnia wygłosił przemówienie radiowo-telewizyjne, w którym podkreślił nienaruszalność dotychczasowej polityki neutralności Finlandii, odrzucając jednocześnie sugestie podjęcia konsultacji wojskowych jako nieuzasadnione. Kwestia tych konsultacji przyjmowana była zarówno przez polityków, jak i opinię publiczną Finlandii ze szczególnym niepokojem. Obawiano się bowiem podjęcia konkretnych działań militarnych, dyslokacji wojsk radzieckich na terytorium Finlandii. Dzień później doszło do spotkania ministra spraw zagranicznych Finlandii Ahti Karjalajnena z ambasadorem ZSRR w Helsinkach, podczas którego strona fińska zaproponowała przedyskutowanie przez szefów dyplomacji obu państw politycznego aspektu noty, z pominięciem jej treści dotyczących uzgodnień o charakterze militarnym. Podjęte 11 listopada rozmowy ministrów spraw zagranicznych nie przyczyniły się jednak zmniejszenia napięcia. Przeciwnie, towarzyszące im rozpoczęcie wspólnych duńsko-zachodnioniemieckich manewrów na Bałtyku doprowadziło do jego eskalacji. Manewry te odebrane zostały przez ZSRR jako działanie agresywne, grożące wybuchem konfliktu zbrojnego. 17 listopada strona radziecka zażyczyła sobie, by w ciągu tygodnia w Nowosybirsku doszło do spotkania między Kekkonenem a Nikitą Chruszczowem. Wiwatujące tłumy W Finlandii informacje o rozwoju wydarzeń powodowały wręcz histerię wojenną. W atmosferze zagrożenia bytu narodowego Kekkonen 22 listopada udał się na negocjacje do Nowosybirska. W ich trakcie 25 listopada Olavi Honka oficjalnie zrezygnował z ubiegania się o fotel prezydencki. Podkreślono, że była to w pełni samodzielna decyzja i nie stanowiła warunku odstąpienia przez ZSRR od żądania przeprowadzenia konsultacji wojskowych. Końcowym wynikiem nowosybirskich pertraktacji było ustalenie, że odpowiedzialność za monitorowanie sytuacji militarnej w rejonie północnego Bałtyku spoczywać będzie na stronie fińskiej. Konkluzji tej towarzyszyło odstąpienie przez Związek Radziecki od żądania konsultacji wojskowych. Podczas jednego ze spotkań z Kekkonenm z Chruszczow miał powiedzieć: „Tak długo, jak Finlandia znajduje się pod pańskim kierownictwem, ufamy Finlandii z zamkniętymi oczami”. Następnego dnia, po triumfalnym powrocie do kraju (powitanie z udziałem orkiestry wojskowej
Tagi:
Ahti Karjalajnen, Andriej Gromyko, Bałtyk, Barbara Szordykowska, dyplomacja, Europa, Europa Środkowo-Wschodnia, Finlandia, geopolityka, historia Europy, historia Finlandii, II Wojna Światowa, Juha Paasikivi, Nikita Chruszczow, Olavi Honka, polityka międzynarodowa, Urho Kalevi Kekkonen, Viktor Vladimirow, XX wiek, zimna wojna, ZSRR, Związek Radziecki
